เรื่องจากอดีต : โครงการลำตะคอง

[black_express]

สวัสดีครับ...

ผมไปอ่านย้อนหลังกระทู้ของสมาชิกเรา เกี่ยวกับการสำรวจแนวทางรถไฟใต้อ่างเก็บน้ำลำตะคอง และจุดพักรถชมวิวที่นั่น เลยกลับไปค้นดูเรื่องเก่าๆ จากหนังสือ "เสรีภาพ" พบข้อมูลพร้อมเรื่องราวที่น่าสนใจเกี่ยวกับเขื่อนลำตะคองสมัยแรกสร้าง ขอขุดมาลงเป็นข้อมูลต่อยอดสำหรับผู้ที่สนใจในเวปไซต์เรากันต่อไปครับ

ช่วงที่นั่งรถทัวร์ (สมัยยังไม่ได้เข้าเป็นรถร่วม บขส.) นั้น ช่วงผ่านบริเวณอ่างเก็บน้ำไปจังหวัดนครราชสีมาเป็นครั้งแรก ยังไม่มีจุดพักรถในปัจจุบัน ยังเห็นแนวถนนมิตรภาพ (เดิม) ตรงไปยังจุดที่น้ำท่วมบริเวณอ่าง ส่วนเส้นทางใหม่ จะเป็นถนนลาดยางธรรมดาๆ ตามแนวปัจจุบัน แยกขวาไต่ขึ้นเขาข้างๆ แทน



มองดูอ่างเก็บน้ำที่กว้างขวาง (ไม่ทันเห็นทางรถไฟหรอกครับ) ใจยังนึกถึงคำพูดของญาติผู้ใหญ่ผม เล่าถึงสมัยยังหนุ่มแน่น เป็นผู้จัดการบาร์รับลูกค้าทหาร จี.ไอ.ย่านหนองไผ่ล้อมว่า ในช่วงแล้ง น้ำประปาเทศบาลไม่พอแจกจ่าย ต้องอาศัยน้ำแข็งก้อนนี่แหละครับ ผ่าเป็นก้อนเล็กๆ ใส่กาน้ำเอาไปต้ม พอใช้ลูบหน้าเช็ดตัวไปได้บ้าง แต่ตอนนี้ หลังจาก กปภ.ลงทุนก่อสร้างท่อน้ำดิบชักน้ำจากอ่างเก็บน้ำลำตะคอง ส่งไปยังการประปานครราชสีมา และอำเภอต่างๆ สองข้างถนนมิตรภาพแล้ว เมืองโคราชเริ่มขยายตัวอย่างรวดเร็วจนจำแทบไม่ได้

ครับ..ใครว่าเรื่อง "น้ำ" ไม่สำคัญ ?

เข้าเรื่องกันดีกว่า เราไปดูเรื่องราวของการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำลำตะคองในขณะนั้น นำมาจากหนังสือ "เสรีภาพ" ปีที่ 18 ฉบับที่ 1 ปี พ.ศ.2510 ของสำนักข่าวสารอเมริกัน กรุงเทพฯ ครับ นอกจากนั้น ยังมีปรากฎในภาพยนต์สารคดีข่าวของสำนักข่าวสารอเมริกัน และชุด "อีสานจาริก" ต้องหาค้นดูย้อนหลังจากหอภาพยนต์แห่งชาติ สำหรับผู้ที่สนใจนะครับ

..................

ในเวลาอันใกล้นี้ ที่ราบสูงอันแห้งแล้งของนครราชสีมา จะกลายเป็นที่เพาะปลูกอันอุดมสมบูรณ์ ผลผลิตจากไร่นาก็จะเพิ่มขึ้น


กรมชลประทานได้สร้างทำนบกั้นเป็นอ่างเก็บน้ำจากลำน้ำนี้เพื่อระบายไปสู่พื้นที่การเพาะปลูกอีกหลายพันไร่

เมื่อวันที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๑๑ กรมทางหลวงแผ่นดินได้ประกาศปิดการจราจรในทางหลวงแผ่นดินสายสระบุรี – นครราชสีมา (ถนนมิตรภาพ) ระหว่าง ก.ม. ๑๗๘.๕ กับ ก.ม. ๑๙๓.๐ และได้เปิดการจราจรบนเส้นทางสายใหม่ที่มีความยาว ๑๗.๕ ก.ม. ซึ่งกรมชลประทานได้สร้างขึ้นทดแทน ฉะนั้นผู้ที่เดินทางโดยรถยนต์ผ่านเส้นทางสายใหม่นี้ จะเห็นถนนมิตรภาพตอนเดิมอยู่เบื้องล่างลัดเลาะไปริมอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ ซึ่งน้ำที่เก็บกักไว้กำลังเอ่อท้นขึ้นมาและคงท่วมเส้นทางสายเดิมในช้านี้ ไกลออกไปยังฝั่งตรงกันข้ามของอ่างเก็บน้ำ บางทีอาจจะมองเห็นขบวนรถไฟเข้าเทียบสถานีคลองไผ่หรือไม่ก็วิ่งเลียบไปตามไหล่เขาบนเส้นทางสายใหม่ซึ่งทางกรมชลประทานได้สร้างแทนทางรถไฟสายเก่าที่น้ำได้ท่วมไปแล้ว ทั้งหมดนี้ เป็นผลจากการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำโครงการลำตะคองที่มีทิวทัศน์งดงามที่สุดแห่งหนึ่งในเมืองไทย

โครงการลำตะคองนี้ กรมชลประทานได้ใช้เวลาหลายปีสำรวจหาข้อมูลเกี่ยวกับปริมาณน้ำในลำตะคองซึ่งต้นน้ำมีกำเนิดที่บริเวณเขาใหญ่ไหลไปยังบริเวณที่ราบสูงของอำเภอปากช่อง ผ่านอำเภอสีคิ้ว สูงเนิน และ อ.เมือง บรรจบแม่น้ำมูลและผ่านไปยังอำเภอพิมาย การสำรวจพบว่าในระหว่างเดือนสิงหาคมถึงเดือนกันยายน น้ำในลำน้ำตะคองมีปริมาณสูงมาก มักจะไหลบ่าท่วมท้น ยังความเสียหายให้แก่ไร่นาเป็นจำนวนมาก แต่ในฤดูแล้งน้ำในลำตะคองมีปริมาณน้อย ทำให้ที่ราบริมฝั่งขาดแคลนน้ำอย่างรุนแรง บางแห่งราษฎรได้รับความเดือดร้อนในเรื่องน้ำใช้บริโภค เช่นเดียวกับผู้คนในตัวเมืองนครราชสีมา


เส้นทางรถไฟและถนนมิตรภาพผ่านพื้นที่แนวอ่างเก็บน้ำ ก่อนมีโครงการลำตะคอง

กรมชลประทานได้พิจารณาจัดตั้งโครงการอ่างเก็บน้ำลำตะคองมาก่อนที่จะเริ่มสร้างถนนสายสระบุรี – นครราชสีมา แต่ในระยะนั้นกรมชลประทานกำลังดำเนินการสร้างโครงการใหญ่ๆ ในบริเวณใกล้เคียงกันถึง ๓ โครงการ คือเริ่มงานก่อสร้างโครงการลำตะคองเดิมและโครงการทุ่งสัมฤทธิ์ในกลางปี ๒๔๙๒ และแล้วเสร็จในกลางปี ๒๕๐๐ และ ๒๕๐๑ ตามลำดับ หลังจากนั้นในปี ๒๕๐๖ กรมชลประทานก็เริ่มก่อสร้างโครงการลำพระเพลิง ซึ่งได้ก่อสร้างสำเร็จในปี ๒๕๑๐ นี้เอง โครงการชลประทานทั้ง ๓ โครงการนี้ได้ช่วยให้เนื้อที่เพาะปลูกของจังหวัดนครราชสีมาได้รับน้ำชลประทานถึง ๓๑๙,๕๐๐ ไร่ ราษฎรได้หันมาทำการเพาะปลูกกันอย่างเป็นล่ำเป็นสันและใช้น้ำจากคลองชลประทานกันมากขึ้น จนน้ำจากโครงการชลประทานไม่พอเพียงที่จะจ่ายไปตามพื้นที่เพาะปลูกได้พอกับความต้องการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นที่เพาะปลูกในโครงการลำตะคองเดิมและทุ่งสัมฤทธิ์มักจะประสบปัญหานี้อยู่เสมอ กล่าวคือมักจะขาดแคลนน้ำในต้นฤดูทำนา ทำให้การปักดำต้องล่าช้า หรือในปีที่มีฝนแล้ง น้ำจากโครงการชลประทานก็มีไม่พอเพียงที่จะช่วยให้พื้นที่เพาะปลูกพ้นจากความเสียหายอันเนื้องมาจากฝนแล้งด้วย


การทดน้ำบบเก่า ช่วยให้ที่เพาะปลูกริมฝั่งลำตะคองตอนบนอุดมสมบูรณ์มาเป็นเวลานาน

กรมชลประทานได้เริ่มโครงการก่อสร้างโครงการลำตะคองเมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๗ เป็นโครงการสร้างเขื่อนเก็บน้ำกั้นลำตะคองที่คลองไผ่ อำเภอปากช่อง เพื่อเก็บกักน้ำที่มีปริมาณมากมายของลำตะคองตอนต้นน้ำไว้ แล้วปล่อยให้ไหลไปสู่ลำตะคองตอนล่างให้มีปริมาณสม่ำเสมอตลอดปี เพื่อให้โครงการลำตะคองเดิมและโครงการทุ่งสัมฤทธิ์ได้รับน้ำพอเพียง และช่วยพื้นที่เพาะปลูกในอำเภอสีคิ้ว โนนสูง และอำเภอเมืองนครราชสีมาให้ได้รับประโยชน์โดยตรงจากโครงการที่จะสร้างขึ้นนี้


ที่ราบสูงแห้งแล้งผืนใหญ่ จะได้รับน้ำอย่างพอเพียง ความเสียหายในไร่นาอันเกิดจากฝนแล้งและน้ำท่วมก็จะลดน้อยลง

โดยสรุปแล้ว โครงการลำตะคองจะอำนวยคุณประโยชน์อย่างมหาศาล เป็นต้นว่า ช่วยพื้นที่ทำนาในฤดูฝนได้ ๒๓๘,๐๐๐ ไร่ ในฤดูฝนก็สามารถที่จะส่งน้ำไปใช้ในการเพาะปลูกพืชไร่ได้ ๑๕๐,๐๐๐ ไร่ ความเสียหายในไร่นาที่เกิดขึ้นทุกปีทั้งในที่ราบลุ่มน้ำลำตะคองและแม่น้ำมูลจะลดน้อยลง เมื่ออ่างเก็บน้ำสามารถเก็บกักน้ำในฤดูน้ำหลากไว้ได้ ถ้าคำนวณผลิตผลจากไร่นาที่จะได้รับเพิ่มขึ้นจากการสร้างอ่างเก็บน้ำดีแล้วก็จะมีมูลค่าถึงปีละ ๑๘๗,๔๓๕,๐๐๐ บาท นอกจากประโยชน์ที่จะช่วยพื้นที่เพาะปลูกแล้ว ยังช่วยราษฎรที่อาศัยอยู่ริมฝั่งลำตะคองมีน้ำใช้อย่างบริบูรณ์ตลอดปี ตลอดไปจนถึงช่วยบรรเทาความขาดแคลนน้ำอุปโภคบริโภคของตัวเมืองนครราชสีมาด้วย


การควบคุมการก่อสร้างเป็นหัวใจของงาน ก่อนปฏิบัติงานประจำวัน บรรดาช่างชลประทานเหล่านี้ต้องเข้าประชุมปรึกษาหารือกันอยู่เสมอ

อ่างเก็บน้ำโครงการลำตะคองอยู่สูงจากระดับน้ำทะเล ๒๗๗ เมตร เป็นอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ ความยาวของอ่าง ๑๙ ก.ม. ส่วนกว้างที่สุด ๗.๕ ก.ม. หรือคิดเป็นพื้นที่ท้องน้ำประมาณ ๔๔.๕ ตารางกิโลเมตร มีบริเวณกว้างใหญ่ท่วมทางหลวงแผ่นดินสายสระบุรี – นครราชสีมา เป็นระยะทาง ๑๕ ก.ม. คือระหว่างหลัก ก.ม. ๑๗๙ – ๑๙๓ และท่วมทางรถไฟระหว่างสถานีจันทึกและคลองไผ่ ระหว่างหลัก ก.ม. ๑๙๑ – ๒๐๕ ด้วย ซึ่งมีระยะทาง ๑๕ ก.ม.เช่นเดียวกัน


ที่ปิดเปิดระบายน้ำไปสู่ลำตะคองตอนล่าง ซึ่งจะมีน้ำสม่ำเสมอตลอดปี


ทางระบายน้ำล้นยามฉุกเฉิน ได้จัดสร้างเป็นคอนกรีตอย่างแข็งแรง

กรมชลประทานใช้งบประมาณแผ่นดินจำนวน ๒๔๙,๐๐๐,๐๐๐ บาท เป็นค่าใช้จ่ายดำเนินงาน ซึ่งนำไปใช้สำหรับย้ายทางรถไฟและถนนมิตรภาพ ๙๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท ค่าชดเชยบ้านเรือนราษฎร ๕๐๐ หลัง ไร่นาอีก ๑๒,๐๐๐ ไร่ ที่ถูกน้ำท่วม รวมทั้งติดตั้งระบบคมนาคมให้กับเส้นทางใหม่ทั้งสองสาย รวมเป็นเงิน ๓๑,๖๐๕,๐๐๐ บาท


ประตูเหล็ก ๖ บานที่จะเปิดให้น้ำในอ่างออกไปสู่ลำตะคองตอนล่างได้ทันท่วงทีเมื่อน้ำในอ่างมีปริมาณเกินต้องการ

นอกนั้นเป็นเงินที่ไปใช้สำหรับก่อสร้าง ซึ่งประกอบด้วยเขื่อนดินยาว ๕๒๗ เมตร สูงจากระดับท้องแม่น้ำ ๔๐.๓๐ เมตร ความกว้างของสันเขื่อน ๑๐ เมตร ฐานเขื่อนที่กว้างที่สุด ๒๕๗ เมตร มีท่อระบายน้ำล้นขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๓.๕ เมตร ซึ่งน้ำจะไหลผ่านท่อนี้ไปในอัตราวินาทีละ ๒๐ ลบ.เมตร มีท่อระบายน้ำฉุกเฉินตั้งอยู่ทางด้านขวาของตัวเขื่อนเป็นคลองยาว ๑,๕๓๔ เมตร กว้าง ๔๘.๔ เมตร มีประตูน้ำ ๖ บาน สูง ๔.๓ เมตร แต่ละบานกว้าง ๖ เมตร สำหรับปล่อยน้ำให้ไหลลงไปสู่ลำตะคองตอนล่าง เมื่อน้ำในอ่างเก็บน้ำมีระดับสูงเกินความต้องการ ซึ่งประมาณไว้ว่าอ่างเก็บน้ำนี้จะเก็บกักน้ำได้ ๒๒๐ ลูกบาศก์เมตร และมีระดับน้ำลึกที่สุด ๓๕ เมตร อ่างเก็บน้ำของโครงการลำตะคองนี้จะสร้างเสร็จและเปิดใช้ได้ในปี พ.ศ.๒๕๑๒ แต่ในระยะนี้ หน่วยงานก่อสร้างเพียงแต่ปิดทำนบชั่วคราวเพื่อให้การก่อสร้างดำเนินไปได้อย่างสะดวกเท่านั้น.

............................

[kantapon33]

จากเรื่องเขื่อนลำตะคองนี้ ผมพึ่งทราบว่ามีการย้ายถนนและทางรถไฟเมื่อปี พ.ศ. 2511 ซึ่งปีพ.ศ. 2512 ผมได้มีโอกาสเดินทางโดยรถไฟผ่านทางรถไฟบริเวณนี้ขณะไปเที่ยวบุรีรัมย์ มีภาพถ่ายริมทางไว้ด้วย แต่เก็บอยู่ที่บ้านน้องสาว ถ้าผมไปหาเจอ จะนำมา post ให้ทุกท่านได้ชม (ถ้ามันไม่หายไปซะก่อน เนื่องจากน้องสาวผมเขาย้ายบ้านมาจากบ้านเก่าที่พวกเราเคยอยู่) มีภาพเพิ่มเติมช่วย post มาเลยครับ อยากชม

[black_express]

เอามาชมเลยครับ ถ้าค้นเจอภาพนะครับ

[black_express]

ขอเพิ่มเติมภาพจาก google earth แสดงแนวเส้นทางหลวงมิตรภาพ (เดิม) และเส้นทางรถไฟสายนครราชสีมา (เดิม) ที่ปัจจุบันจมอยู่ใต้ผิวน้ำของอ่างเก็บน้ำลำตะคอง แต่ด้วยภาพถ่ายจากมุมสูงมากๆ แบบนี้ ยังพอให้มีที่สังเกตแนวทางดั้งเดิมได้ว่า อยู่ตรงที่ใด ?

หากมีใครสนใจไปเดินสำรวจสถานที่จริง คงเป็นประโยชน์ในการพิจารณาตรวจสอบก่อนลงพื้นที่ได้บ้างนะครับ



จุดเริ่มต้นแนวทางก่อสร้างใหม่ ทั้งทางรถไฟและถนนมิตรภาพครับ ซึ่งผู้เดินทางผ่านไปมา อาจไม่สังเกตเห็นแล้วก็ได้



แนวทางรถไฟเลียบขอบอ่างเก็บน้ำ แยกจากเส้นทางเดิม ด้านเหนือสถานีซับม่วง ไปยังสถานีจันทึก (ใหม่) สังเกตมีแนวถนนท้องถิ่นขนานกับทางรถไฟไปสถานีจันทึกด้วย

เห็นภาพแบบนี้แล้ว มีใครสนใจอยากเดินสำรวจบ้างครับ ?

[black_express]

มาดูทางด้านถนนมิตรภาพบ้างครับ บางส่วนยังมีแนวเส้นทางให้เห็น โดยเฉพาะบริเวณบนเนิน ก่อนลาดลงไปใต้อ่างเก็บน้ำ



สองจุดนี้ น่าจะสังเกตเห็นได้ง่ายนะครับ ถ้ามองแหวกร้านรวงที่ตั้งหนาแน่นแถวริมอ่างลงไปได้นะครับ

[black_express]

ส่งท้ายด้วยภาพแนวทางรถไฟ (เดิม) ที่กลายเป็นถนนเข้าสู่หลังเขื่อนลำตะคองไปแล้ว พร้อมด้วยสถานีคลองไผ่

นำมาฝากเพิ่มเติมแค่นี้แหละครับ

[Mongwin]

ขอบคุณพี่ตึ๋งมากครับ
ไม่เคยส่อง Google Earth ดูลำตะคองเลย
เข้าไปอีกรอบตามพี่ตึ๋ง ถึงได้เห็นว่าอัพเดทภาพถ่ายดาวเทียมเต็มพื้นที่ลำตะคองแล้ว
ช่วงนี้น้ำน่าจะลดลงจนเดินไปได้ไกลทีเดียวนะครับ

[marazii]

มีใครพอจะมีข้อมูลเกี่ยวกับโครงการลำตะคองมาเล่าเพิ่มไหมครับ
สนใจมากๆเลยครับ
แล้วเค้าย้ายพวกหมู่บ้านในเขื่อนไปไหนกันครับ

[black_express]

ในสมัยที่เขื่อนลำตะคองก่อสร้างนั้น คงมีบ้านเรือนราษฎรตั้งอยู่ในแนวอ่างเก็บน้ำไม่มากนัก

เข้าใจว่า ทางกรมชลประทานจัดสรรที่ดินให้ใหม่สำหรับพี่น้องชาวบ้านที่ถูกเวนคืนที่ดินไปอยู่ที่นิคมสร้างตนเองลำตะคอง ที่ ต.หนองสาหร่าย อ.ปากช่อง

สำหรับข้อมูลของโครงการเขื่อนลำตะคอง ดูได้ตาม link ข้างล่างนี้ครับ

โครงการลำตะคอง จังหวัดนครราชสีมา จากเว็บไซต์ของกรมชลประทาน

[alderwood]

ไม่แน่ใจว่าหมู่บ้านที่ย้ายมานั้น ใช่จันทึกหรือไม่ เพราะถ้าเข้าหมู่บ้านนี้ทางรถยนต์ จะมีป้ายบอกว่า "จันทึกใหม่"
_________________
รักรถไฟมั่นใจโคปเตอร์ || Railway Racing Team || Korat Spotter