โครงการพัฒนาฟื้นฟูคลองคูเมืองฝั่งธนบุรี

[Mongwin]

เร่งฟื้นคลองคูเมืองฝั่งธนฯเชื่อมพระนคร
แนวหน้า วันศุกร์ ที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564, 06.00 น.

นายศักดิ์ชัย บุญมา รองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร กล่าวถึงการพัฒนาคลองในพื้นที่กรุงเทพฯ ว่า มีหลายโครงการที่กำลังเร่งดำเนินการ โดยโครงการพัฒนาฟื้นฟูคลองคูเมืองฝั่งธนบุรี หรือคลองบ้านขมิ้น, คลองบ้านหม้อ เป็นหนึ่งโครงการที่กำลังเร่งรัดให้ดำเนินการโดยพยายามกำหนดวางไว้ในแผนของหน่วยงานให้สามารถเดินหน้าปรับปรุงไปตามแผนงานได้แม้จะเปลี่ยนคณะผู้บริหารไปแล้ว เพราะคลองคูเมืองฝั่งธนบุรี ถือเป็นคลองสายประวัติศาสตร์ ที่เชื่อมต่อกับคลองคูเมืองเดิมฝั่งพระนคร ซึ่งได้ตั้งคณะทำงานพัฒนาฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก ทำการสำรวจ ออกแบบ ฟื้นฟูสภาพคลองใหม่ให้สอดรับกับคลองคูเมืองเดิมให้เป็นเส้นทางเชื่อมต่อคลองคูเมืองเดิมฝั่งพระนครที่กำลังดำเนินการปรับปรุงอยู่

ได้มีการประชุมคณะทำงานฯ แล้ว2 ครั้ง เบื้องต้น ให้หน่วยงานเกี่ยวข้องดำเนินการเร่งทำความสะอาดปรับระดับน้ำและสภาพน้ำให้ใสก่อน โดยส่งเสริมมาตรการป้องกันการปล่อยน้ำเสียลงสู่คลอง การบริหารจัดการขยะและสิ่งปฏิกูลจากครัวเรือนและสถานประกอบการต่างๆ เพื่อปรับสภาพน้ำในคลองให้ใส รวมถึงรื้อย้ายสิ่งปลูกสร้างรุกล้ำริมคลอง ปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์และสภาพแวดล้อมตลอดสองฝั่งคลอง โดยให้สำนักงานเขตบางกอกน้อย และสำนักงานเขตบางกอกใหญ่ ลงไปสำรวจจำนวนผู้รุกล้ำเพื่อดำเนินการเจรจารื้อย้ายตามกฎหมาย ซึ่งน่าจะเห็นภาพคลองเป็นระเบียบน้ำใสได้ในปี 2564 นี้ ระยะต่อไปในปี 2565 จะดำเนินการปรับปรุงแนวคลองเพื่อเปิดมุมมองคลองประวัติศาสตร์ โดยพื้นที่ว่างจุดที่เข้าถึงได้ง่ายจะปรับเป็นพื้นที่สีเขียว ให้สามารถเดินเชื่อมต่อได้ โดยระหว่างนี้อยู่ระหว่างสำนักการวางผังและพัฒนาเมืองร่วมกับกรมศิลปากรสำรวจแนวคลองและออกแบบการปรับปรุง ซึ่งมีปัญหาอยู่บ้างในบางจุดที่ปัจจุบันสภาพคลองหายไป รวมถึงมีแนวกำแพงเมืองเดิมที่ปัจจุบันคาดว่าจะเป็นแนวถนนอรุณอมรินทร์ และบางส่วนเป็นพื้นที่เอกชน ซึ่งต้องสำรวจรังวัดแนวคลองให้ชัดเจน โดยตามแผนที่ตั้งไว้จะดำเนินการพัฒนาฟื้นฟูคลองคูเมืองเดิมฝั่งธนบุรี ให้แล้วเสร็จในปี 2565 ทั้งนี้หากไม่มีปัญหาอุปสรรค ก็น่าจะสามารถดำเนินการได้ตามแผน

สำหรับคลองคูเมืองฝั่งตะวันตกเป็นคูคลองที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้ขุดขึ้น เพื่อใช้ป้องกันอริราชศัตรูเข้ามาจู่โจมพระนคร โดยขุดไว้ทั้ง 2 ฝั่ง คือ คลองคูเมืองฝั่งตะวันออก หรือคลองคูเมืองเดิมในปัจจุบัน และคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก ด้านเหนือ เรียกว่า “คลองบ้านขมิ้น”เริ่มจากคลองบางกอกน้อยไปจนถึงคลองมอญ ความยาว 1.59 กม. ปัจจุบันบริเวณทางรถไฟ ใต้วงแหวนอรุณอมรินทร์ไม่เหลือสภาพคลองแล้ว เป็นท่อระบายน้ำใต้ทางรถไฟ ระบายน้ำออกไปยังคลองบางกอกน้อย ความยาว 60 ม. ส่วนด้านใต้ เรียก “คลองบ้านหม้อ” เริ่มจากคลองมอญไปจนถึงคลองบางกอกใหญ่ ความยาว 0.97 กม. ความยาวรวม 2.56 กม.

[Mongwin]

กทม.เล็งฟื้นฟูคลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตก ขุดสมัยพระเจ้าตาก
ประชาชาติธุรกิจ วันที่ 14 กันยายน 2564 - 17:01 น.

กทม.เล็งฟื้นฟูคลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตก ส่งหนังสือ “กรมศิลป์” พิจารณาอนุมัติแล้ว

วันที่ 14 กันยายน 2564 นายศักดิ์ชัย บุญมา รองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร (กทม.) เป็นประธานการประชุมการพัฒนาฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก (คลองบ้านขมิ้น, คลองบ้านหม้อ) คลองคูเมืองฝั่งตะวันตก เป็นคูคลองที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้ขุดขึ้น เพื่อใช้ป้องกันอริราชศัตรูเข้ามาจู่โจมพระนคร โดยขุดไว้ทั้ง 2 ฝั่งคือ คลองคูเมืองฝั่งตะวันออก หรือคลองคูเมืองเดิมในปัจจุบัน และคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก

โดยขุดแยกจากคลองบางกอกใหญ่ ปัจจุบันคือ บริเวณใต้สะพานอนุทินสวัสดิ์ ผ่านวัดโมลีโลกยาราม วัดอรุณราชวราราม วัดเครือวัลย์วรวิหาร ตัดคลองนครบาลหรือคลองวัดอรุณ จากนั้นตรงขึ้นไปตัดกับคลองมอญ ตรงขึ้นไปตัดกับคลองวัดระฆัง ผ่านโรงพยาบาลศิริราช ก่อนไปออกคลองบางกอกน้อยบริเวณใกล้ ๆ กับวัดอมรินทราราม

ลักษณะกายภาพของคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก ด้านเหนือมีชื่อเรียกว่า คลองบ้านขมิ้น เริ่มจากคลองบางกอกน้อยไปจนถึงคลองมอญ ความยาวประมาณ 1.59 กิโลเมตร อยู่ในพื้นที่เขตบางกอกน้อย ปัจจุบันบริเวณทางรถไฟ ใต้วงแหวนอรุณอมรินทร์ไม่เหลือสภาพคลองแล้ว เป็นท่อระบายน้ำใต้ทางรถไฟ เพื่อระบายน้ำออกไปยังคลองบางกอกน้อย ความยาวประมาณ 60 เมตร

ส่วนทางด้านใต้มีชื่อเรียกว่าคลองบ้านหม้อ เริ่มจากคลองมอญไปจนถึงคลองบางกอกใหญ่ ความยาวประมาณ 0.97 กิโลเมตร อยู่ในพื้นที่เขตบางกอกใหญ่ ความยาวรวมทั้งสิ้นประมาณ 2.56 กิโลเมตร ความกว้างคลองประมาณ 4-10 เมตร มีค่าระดับขุดลอกตามแผน เท่ากับ -1.50 เมตรจากค่าระดับน้ำทะเลปานกลาง ตลอดความยาวคลองบางช่วง มีการก่อสร้างเขื่อนแล้วความยาวประมาณ 1,500 เมตร เป็นเขื่อนรูปแบบมีค้ำยันกลาง และส่วนที่ยังไม่มีเขื่อนบางแห่งมีสภาพเป็นชานดินความยาวประมาณ 1,000เมตร

บางช่วงมีการรุกล้ำของสิ่งปลูกสร้าง อีกทั้งสภาพคลองบางช่วงมีความตื้นเขินและมีต้นไม้ขึ้นรกร้าง ทั้งนี้ที่ผ่านมาได้ตรวจสอบการขึ้นทะเบียนโบราณสถานกับทางเว็บไซต์กรมศิลปากร ปรากฏคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก (คลองบ้านขมิ้น, คลองบ้านหม้อ) เป็นโบราณสถาน สถานการณ์พิจารณาขณะนี้อยู่ระหว่างรอขึ้นทะเบียนกับทางกรมศิลปากร

สำหรับขั้นตอนการขออนุญาตดำเนินการกับทางกรมศิลปากร (อ้างอิงโครงการปรับปรุงภูมิทัศน์คลองโอ่งอ่าง) กรุงเทพมหานครจัดทำรูปแบบเรียบร้อยแล้ว โดยมีหนังสือถึงอธิบดีกรมศิลปากร เพื่อเสนอเรื่องไปยังคณะกรรมการวิชาการเพื่อการอนุรักษ์โบราณสถานร่วมประชุมพิจารณา โดยมติที่ประชุมเห็นชอบให้กรุงเทพมหานครดำเนินการตามระเบียบพัสดุเพื่อหาตัวผู้รับจ้าง และมติที่ประชุมให้เพิ่มเติมแก้ไข เช่น ให้ดำเนินการขุดค้นทางโบราณคดี เพิ่มเติมแก้ไขรูปแบบ เป็นต้น

ต่อมากรุงเทพมหานครดำเนินการแก้ไขตามมติที่ประชุมคณะกรรมการฯ แล้วเสร็จ ส่งเรื่องถึงอธิบดีกรมศิลปากรพิจารณา

ปัจจุบันคลองคลองคูเมืองฝั่งตะวันตกมีความแตกต่างกับคลองคูเมืองฝั่งตะวันออกโดยสิ้นเชิง ทั้งจากการปลูกสร้างต่อเติมที่อยู่อาศัยของประชาชนที่รุกล้ำลงไปในคูคลอง การทิ้งขยะและน้ำเสียจากบ้านเรือนและชุมชน การถูกปิดกั้นตามแนวคูคลองด้วยการถมคลองเปลี่ยนเป็นถนนและสะพาน รวมถึงการก่อสร้างคานคอนกรีตกั้นระหว่างแนวคลองเป็นระยะ ๆ เรือไม่สามารถสัญจรผ่านคูคลองได้ ส่งผลให้สภาพวิถีชีวิตริมฝั่งคลองเปลี่ยนแปลงไป

ทั้งนี้ ในที่ประชุมได้ร่วมกันเสนอแนวทางการพัฒนาฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก (คลองบ้านขมิ้น, คลองบ้านหม้อ) การปรับปรุงภูมิทัศน์ริมฝั่งคลอง การจัดเก็บขยะกำจัดวัชพืช การขุดลอกคลองบางช่วงที่ตื้นเขิน เพื่อเปิดทางน้ำไหลเพิ่มประสิทธิภาพในการไหลเวียนถ่ายเทของน้ำ คืนประวัติศาสตร์ความเป็นคลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตกดั่งเช่นอดีตที่ผ่านมา

[Mongwin]

คลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตก เหลือฐานะแค่“ ท่อระบายน้ำ ”
บทความโดย ภาณุพงษ์ ไชยคง
เรียบเรียงเมื่อ 26 เม.ย. 2559, 14:33 น.


แผนที่คลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตก

[Mongwin]

พออ่านข่าวที่บอกว่า คลองบ้านขมิ้น ช่วงที่ออกสู่คลองบางกอกน้อย อยู่ใต้ทางรถไฟ ในสภาพเป็นท่อระบายน้ำ ก็เลยสงสัยว่า เป็นท่อระบายน้ำไปตั้งแต่เริ่มสร้างย่านสถานีบางกอกน้อยเลยหรือเปล่านะครับ

บริเวณถนนวังหลัง ทิศใต้ของสถานีธนบุรี ช่วงที่ข้ามคลอง มีป้ายชื่อคลองชัดเจน และมีป้ายสีน้ำตาลเพื่อการศึกษาและท่องเที่ยว จัดทำไว้ด้วยครับ ภาพจาก StreetView ปี 2563

[Mongwin]

มุมมองจากทางด้านทิศใต้ของย่านสถานีธนบุรี บริเวณใต้วงแหวนอรุณอัมรินทร์ครับ

คลองบริเวณนี้อยู่ในสภาพดี คงมีการขุดลอกและบูรณะแล้ว แต่พอถึงบริเวณย่านสถานี ก็กลายเป็นคูระบายน้ำลอดใต้ทางรถไฟครับ



ย่านสถานี สังเกตจากมีตู้ ตญ. รถน้ำมัน จอดอยู่ครับ



มุมมองตามแนวลูกศรครับ จะเห็นคลองหายไป ลอดใต้ย้านสถานีครับ

[Mongwin]

ใน Open Street Maps เขียนแผนที่ไว้ชัดเจนดีครับ ว่าคลองบ้านขมิ้น หายไปมองไม่เห็นช่วงที่อยู่ใต้ทางรถไฟ
https://www.openstreetmap.org/#map=17/13.76088/100.47878



ด้วยความสงสัยว่า ก่อนมีสถานีบางกอกน้อย ปากคลองคูเมืองฯ (คลองบ้านขมิ้น) เปิดออกสู่คลองบางกอกน้อยจรงิหรือไม่ ก็เลยไปส่องแผนที่กรุงเทพ ธนบุรี ปี 2430 ดูครับ

แผนที่ดาวน์โหลดได้ที่นี่ครับ
https://www.facebook.com/Arch.kidyang/posts/2562406263800901/

ก็พบว่า เคยมีปากคลองอยู่จริง ตามที่ไฮไลท์สีฟ้าไว้

และพบว่าคลองคูเมืองฯ ช่วงนี้ เรียกว่า คลองบ้านหล่อ ครับ
(คงมีที่มาจาก มีการหล่อพระพุทธรูปบริเวณนี้ และเรียกว่า บ้านช่างหล่อ นั่นเอง



ก็สอดคล้องกับแผนที่ประกอบบทความข้างบนครับ ที่เรียกว่า คลองบ้านช่างหล่อ (มีคำว่า ช่าง เพิ่มเข้ามา ฟังดูไพเราะ และให้เกียรติ "ช่าง" ที่หล่อพระนะครับ)
https://lek-prapai.org/home/view.php?id=186

[Mongwin]

นั่นแสดงว่า เมื่อมีการสร้างย่านสถานีรถไฟบางกอกน้อย และเปิดเดินรถไฟไปเพชรบุรีตั้งแต่ 19 มิ.ย. 2446 แล้วนั้น ท่อลอดใต้ย่านสถานียังอยู่มาถึงปัจจุบันหรือไม่

หรือว่ามีการซ่อมแซม บูรณะ ปรับปรุงบ้างหรือไม่ในช่วงเกือบ 120 ปีที่ผ่านมา อันนี้ยังไม่ได้ค้นคว้าหรือสำรวจดูครับ

ที่น่าสนใจอีกประการคือ ถ้าไปดูแผนที่เก่า ๆ บริเวณนี้ เช่น ปี 2498
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2498/A/042/751.PDF

ก็พบว่า คลองได้เลี้ยวซ้าย ไปเชื่อมกับคลองวัดสุวรรณ์ (คลองวัดทอง) เพื่อออกสู่คลองบางกอกน้อยได้อีกช่องทางหนึ่งครับ

เดาว่าขุดขึ้นหลังมีสถานีรถไฟบางกอกน้อยแล้ว



ปัจจุบัน มองจากภาพถ่ายทางอากาศ ภาพถ่ายดาวเทียม ไม่เห็นไม่แล้ว

ไม่แน่ใจว่าถมไปเลย หรือว่ากลายเป็นท่อระบายน้ำนะครับ

ถ้าไปยืนตรงสะพานรถไฟข้ามคลองวัดทอง อาจจะมองเห็นท่อระบายน้ำลงมาก็ได้ ยังไม่มีโอกาสไปสำรวจครับ

[Mongwin]

สะพานรถไฟข้ามคลองวัดทอง อยู่ตรงนี้ครับ
https://www.openstreetmap.org/#map=19/13.76075/100.47628



คลิปวิดีโอโดยคุณ CheTrain (คุณฮัลเล่ย์) ครับ นาทีที่ 8:25



https://youtu.be/VpnVbXbZGi8?t=503


https://www.youtube.com/watch?v=VpnVbXbZGi8

ดูสภาพแล้ว ท่อระบายน้ำของอดีตคลองเชื่อมคลองบ้านช่างหล่อกับคลองวัดทอง อาจจะจมอยู่ใต้น้ำ มองไม่เห็น หรือถมไปแล้วทำเป็นท่อลอดธรรมดาก็ได้ครับ เพราะผ่านมาหลายสิบปีแล้ว

[Mongwin]

แผนที่ ปี 1920 ก็เห็นได้ชัดว่า คลองบ้านช่างหล่อ เลี้ยวซ้ายไปเจอกับคลองวัดทองครับ


https://i.pinimg.com/1200x/47/1e/57/471e5797df8fe7714bcffaa6e6f49886.jpg

[Nakhonlampang]

ความเห็นส่วนตัวเบื้องต้นโดยไม่อ้างอิงหลักฐานทางประวัติศาสตร์หรือการสำรวจใดๆครับ

1.เนื่องจากแนวคลองบ้านช่างหล่อเดิมตัดผ่านกลางย่านสถานีพอดี ทำให้เป็นข้อจำกัดไม่สามารถที่จะยกระดับทางรถไฟในจุดที่ตัดผ่านคลองได้ แต่ด้วยความที่คลองยังมีความสำคัญในการสัญจรของชาวบ้านอยู่ และเรือก็คงไม่สามารถลอดผ่านทางรถไฟกลางย่านได้แม้จะคงสภาพคลองไว้ จึงน่าจะเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้มีการขุดคลองขนานกับย่านรถไฟไปเชื่อมกับคลองวัดทองเพื่อใช้เป็นทางสัญจรทดแทนนะครับ

2. จากข้อ 1 เมื่อมีการขุดคลองเพื่อเป็นทางสัญจรทดแทนแล้ว แนวคลองเดิมที่ตัดผ่านย่านรถไฟก็ไม่มีความจำเป็นที่จะคงสภาพคลองไว้ อาจจะมีการวางท่อลอดตั้งแต่สมัยนั้นก็ได้ หรืออาจจะถมไปเลย ส่วนท่อทอดเป็นการนำมาวางภายหลังก็อาจเป็นไปได้เช่นกัน