กรมพระยาดำรงราชานุภาพกับรถไฟหลวง

Wisarut · Last edited by Wisarut on 07/12/2006 10:43 pm; edited 1 time in total

ตอนที่ขุดๆ คุ้ยๆ ของดี จาก หจช. ทำให้ได้ทราบว่า ตลอดเวลาที่ท่านทำงานบริหารราชการแผ่นดิน มา 3 แผ่นดิน ตั้งแต่ปี 2435 - 2475 นั้น ท่านได้ใช้รถไฟ เกวียน ช้าง เดินทางไปปฏิบัติราชการต่างพระเนตรพระกรรณ ทั่วพระราชอาณาจักร จะมีเว้นก็จังหวัดเลยที่ไม่เคยเสด็จไป เพราะยังเป็นดงไข้หมากไม้อยู่ พอๆ กะเพชรบูรณ์ แถมไม่มีทางไปได้ง่ายๆ ด้วย

Click on the image for full size

เท่าที่สำรวจพบว่า

1) ท่านได้ตามเสด็จ ในหลวงรัชกาลที่ 7 ไปมณฑลพายัพ ตั้งแต่ 6 มกราคม 2469 - 5 กุมภาพันธ์ 2469 ตอนนั้นท่านเป็นอภิรัฐมนตรีเสียด้วย

2) ก่อนหน้าที่จะมีการเสด็จเลียบมณฑลพายัพ ปี 2469 นั้น กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สมัยที่ยังเป็นที่กรมพระ ท่านได้เสด็จไปเข้าเฝ้า พระราชชายาดารารัศมี และ พลตรีเจ้าแก้วนวรัตน์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์สุดท้าย เพื่อเตรียมการรับเสด็จ ร.7 และ สมเด็จฯ รำไพพรรณีด้วย

Click on the image for full size

3) ตอนการเสด็จเลียบมณฑลภูเก็ต พ.ศ. 2471 นั้น ก็ได้แรงกรมพระยาดำรงราชานุภาพนี้ ที่ทำให้การเสด็จเลียบมณฑลภูเก็ต ได้อย่างราบรื่น

4) กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และบรรดาบุตรีของท่าน ก็เป็นลูกค้าโรงแรมหัวหิน ( หัวหินโฮเต็ล ) อยู่หลายครั้ง ตั้งแต่ปี 2466 ก่อนจะปลูกบ้านพักริมหาดหัวหิน ( สำนักดิสกุล )

5) เวลาที่ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และบรรดาบุตรีของท่าน เดินทางไปหัวหิน ท่านก็เลือกขบวน รถเร็ว เที่ยวเช้าออกจากบางกอกน้อย ( ภายหลังออกจากหัวลำโพง ) เวลา 0700 โดยให้จองตู้โบกี้โดยสาร ชั้น 1/ชั้น 3 ติดกัน และ มักให้เจ้าพนักงานรถไฟหลวง เตรียมหมอนอิงให้กรมพระยาดำรง เพื่อให้ท่านได้นอนพักผ่อนในห้องชั้น 1 ได้

นี่คือภาพหม่อมเจ้าหญิง พูนพิศมัย ดิศกุล ( พ.ศ. 2438 - 2533 ) พระธิดาองค์โปรดในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ท่านเอง ก็เกือบได้เป็นสมเด็จพระราชินีในรัชกาลที่ 6 แต่พระเจ้าพระยารามราฆพ เกลียดกันเสีย ทำให้กรมพระยาดำรงราชานุภาพโดนบีบให้ถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย และ หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล โดนขับออกจากราชสำนัก เมื่อปี 2458

หลังจากนั้น มหาดไทยยุ่งเหยิงอยู่นาน เพราะมีการโอนเทศาภิบาลไปให้กระทรวงวัง จนกระทั่งมีการฟื้นฟูอำนาจกระทรวงมหาดไทย โดยให้ควบรวมกับกระทรวงนครบาล เมื่อปี 2465 แต่กว่าจะได้เทศาภิบาลคืน ก็เมื่อสิ้นรัชกาลที่ 6 ไปแล้ว

Click on the image for full size

เรื่องราวกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ดูได้ที่นี่ครับ
http://www.prince-damrong.moi.go.th/

เรื่องราวการเป็นมักคุเทศก์ของกรมพระยาดำรงฯ นั้น เป็นมาแต่ปี 2432 แล้ว ดูได้ที่นี่
http://www.prince-damrong.moi.go.th/guide.htm

Wisarut · Posted: 07/12/2006 10:34 pm Post subject:

ก่อนที่ท่านไปตรวจราชการมณฑลนครราชสีมา และมณฑลอุดร ช่วง ธันวาคม - มีนาคม 2449 ( นับอย่างใหม่ต้องปี 2450 นับแต่มกราคม ) ซึ่งต้องโดยสารรถไฟจาก กรุงเทพ ไป โคราช นั้น ท่านได้ทำหนังสือ กราบบังคมทูลจากศาลาว่าการมหาดไทย ฉบับที่ 2569/11432 ถึงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เรื่องความเจริญของเมืองนครรราชสีมา หลังจาก จากการมีรถไฟไว้ ในวันที่ 21 มกราคม รศ. 121 ( พ.ศ. 2445 นับอย่างใหม่ต้องปี 2446 ) ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

( หมายเหตุ: ขอพิมพ์โดยรักษาการสะกดแบบเดิมเพื่อให้เห็นสำนวนสมัย 100 ปีก่อน )

การที่แปลกเปลี่ยนในโคราชตั้งแต่มีรถไฟ

(๑) พ่อค้ามณฑลอิสาณ อุดร ไม่รับซื้อสินค้าจากพ่อค้าโคราชดังแต่ก่อน ลงไปซื้อเสียเองที่กรุงเทพ

(๒) สินค้าลง เข้าเปลือก สุกร ยาง ส้ม มะขามป้อม สมอ นุ่น มะขามฝัก ( เพราะคนเมืองนี้ไม่กิน ) มะเกลือ ส้ม อ้อย เนื้อโค ไม่เสาเรือน ไม้ไถ ไม้เครื่องเกวียน ไม้แดง ไม่ท่อน ศิลา โค ม้า เปด ไก่

(๓) สินค้าขึ้น ของกรุงเทพ ฯ ขึ้นหมดทุกอย่าง มีน้ำแข็งเปนที่สุด

(๔) ปลาย่าง ปลากรอบ คนโคราชไปบรรทุกเกวียนมาคราวละกว่า ๕๐ - ๖๐ เล่ม มาแต่เมืองพระตะบองแล้วบรรทุกรถไฟลงไปขายที่กรุงเทพ

(๕) คนโคราชกินเกลือทะเล แต่คนบ้านนอกยังกินเกลือสินเทาว์ แต่ก่อนใช้ยาเพชบูรณ แล หนองคาย เดียวนี้ใช้ยาเกาะกร่าง หมากพลู ปูนแดง ยาจืด มาแต่กรุงเทพ ฯ แต่ก่อนใช่ปลาร้าพิมาย เดียวนี้ใช้ปลาร้ากรุงเก่า

(๖) โรงเรือนมุงสังกสีมาก มีโรงแถวปลุกขึ้นใหม่มาก ที้งในเมืองแลนอกเมืองเกือบตลอดถึงสะเตชั่น มีโรงรับจ้างทำอิฐ ทำกระเบื้อง

(๗) ราคาที่ดินแรงขึ้น ที่ริมถนนท้องตลาดราคาถึงวาละ ๖ บาท ๗ บาท

(๘) บ้านข้างทางรถไฟ ลาดบัวขาว สีคิ้ว บ้านช่องก็มากขึ้น แต่ไม่เหมือนที่บ้านสูงเนิน มีตลาดแลโรงแถวครึกครื้นขึ้นมาก

หมายเหตุ: สมัยนั้นมีรถไฟท้องถิ่นขบวน 9/10 ( ลาดบัวขาว <-> โคราช ) และสมัยนั้นทองบาทละ 20 - 25 บาท และเงินเดือนเสมียน เดือนละ 20 - 30 บาท คนงานค่าแรงวันละสลึง หรือ 2 สลึง นายร้อย ได้เงินเดิอน 80 บาท นายเรือได้เงินเดิอน 120 บาท

Wisarut · Posted: 07/12/2006 11:00 pm Post subject:

15 ธันวาคม 2449 เวลาเช้า สมเด็จกรมหลวงดำรงราชานุภาพ เสด็จขึ้นรถไฟที่ สถานีกรุงเทพ พร้อมด้วยพระยาจ่าแสนยาบดี ( เจ้ากรมพลัมภัง - กรมการปกครองส่วนท้องถิ่น ) เจ้าหมื่นศรีสรลักษ์ ( ผอ. รร. มหาดเล็ก ) และ คนอื่นๆ

เวลาเช้า 3 โมง ( 0900 ) รถไฟขบวนพิเศษออกจาก สถานีกรุงเทพ
เวลาเช้า 4 โมง 45 นาที ( 1045 ) รถไฟขบวนพิเศษถึง สถานีกรุงเก่า
เวลาเที่ยง 8 นาที ( 1208 ) รถไฟขบวนพิเศษถึง สถานีแก่งคอย เปลี่ยนรถจักรแล้วเดินทางต่อไป
เวลาบ่ายโมง 43 นาที ( 1343 ) รถไฟขบวนพิเศษถึง สถานีปากช่อง รถไฟหยุดรับน้ำ ( และฟืน ) แล้วออกเดินทางต่อไป
เวลาบ่าย 2 โมง 59 นาที ( 1459 ) รถไฟขบวนพิเศษถึง สถานีสูงเนิน
เวลาบ่าย 3 โมง 45 นาที ( 1545 ) รถไฟขบวนพิเศษถึง สถานีโคราช ( สถานีเมิองนครราชสีมา )

จากนั้น เดินทางไปพัก ณ เรือนแสนสุข ที่ทำขึ้นใหม่ที่ ตำบลหนองบัว นอกเมืองนครราชสีมา และเตรียมการที่จะเดินทางตรวจราชการ ในอีก 2 วันต่อมา

9 กุมภาพันธ์ 2449 เสด็จกลับถึงกรุงเทพ โดยไม่แวะค้างคืนที่โคราชเนื่องจากกาฬโรคระบาด
https://www.facebook.com/NationalArchivesofThailand/posts/450260957227763

Wisarut

21 มกราคม 2472 เวลาเช้า 0740 เสด็จถึงสถานีกรุงเทพ มีเจ้านายและข้าราชการ กับชาวต่างประเทศ ไปส่งเป็นอันมาก ทรงปฏิสันฐานผู้มาส่งเสด็จ

เวลา 0805 รถโคราชออกจากสถานีกรุงเทพ กรมรถไฟหลวงได้จัดรถจัดเฉพาะให้เป็นพิเศษคันหนึ่ง สำหรับกรมพระยาดำรงราชานุภาพ กับโอรสธิดาได้แก่ มจ. หญิงพูนพิศมัย มจ. หญิงพิลัยเลขา มจ. หญิงพัฒนายุ ร.ท. หม่อมเจ้าพิสิษฐดิศพงศ์ และ ผู้มีเกียรติ ได้แก่พระยาโบราณราชธานินทร์ เป็นอาทิ จะได้ไม่ต้องโดยสารปะปนกับผู้อื่น

เวลา 1044 รถโคราชมาถึงสถานีอยุธยา มีผู้มาส่งเสด็จมากมาย
เวลา 1054 รถโคราชออกจากสถานีอยุธยา
เวลา 1145 รถโคราชมาถึงสถานีชุมทางบ้านภาชี หม่อมเจ้าธัญยลักษณ์ หม่อมเจ้าศุภปรารภ มาส่งเสด็จ
เวลา 1210 รถโคราชออกจากสถานีชุมทางบ้านภาชี
เวลา 1245 รถโคราชมาถึงสถานีปากเพรียว (สถานีสระบุรี) มีข้าราชการทหารพลเรือนมาส่งเสด็จ หม่อมเจ้าศุภปรารภกราบบังคมทูลลา
เมื่อรถไฟผ่านสถานีแก่งคอย สี้คิ้ว และ สูงเนิน มีข้าราชการทหารตำรวจพลเรือนลุกเสือ นักเรียนมาส่งเสด้จ ที่สถานี
เวลา 1900 รถโคราชมาถึงสถานีโคราช

Wisarut · Posted: 09/02/2007 11:32 pm Post subject:

23 มกราคม 2472 เวลา 0630 เสด้จจากที่ประทับในกรมทหาร (ค่ายสุรนารี) โดยรถยนต์ถึงสถานีถนนจิระ
เวลา 0707 เสด็จจากโคราชไปพิมายโดยรถไฟจากสถานีถนนจิระ เสวยเช้าในรถไฟ
เวลา 0845 เสด็จถึงสถานีจักรราช เสด็จด้วยรถยนต์พระที่นั่งต่อไปเสวยกลางวันและประทับแรมที่พิมาย

25 มกราคม 2472 เวลา 0630 เสด็จจากพิมายโดยรถยนต์ไปสถานีจักรราช
เวลา 0845 ประทับรถไฟไปอำเภอนางรอง
เวลา 1016 ถึงสถานีลำปายมาศ เป๋นระยะทาง 45 กิโลเมตร เศษ พระพิทักษ์สมุทรเขตร์และข้าราชการประจำศาลาว่าการจังหวัดบุรีรัมย์ได้ตามเสด็จ
แล้วเสด็จด้วยรถยนต์พระที่นั่งต่อไป 300 เส้น (12 กิโลเมตร) จึงประทับเสวยพระกระยาหารกลางวัน เสร็จแล้วเสด็จโดยทางรถยนต์ต่อยังอำเภอนางรอง เป็๋นระยะทาง ประมาญ 800 เส้น (32 กิโลเมตร)

Wisarut · Posted: 09/02/2007 11:46 pm Post subject:

27 มกราคม 2472 เวลา 0700 เสด็จจากอำเภอนางรอง โดยทางรถยนต์
เวลา 1000 รถยนต์มาถึงสถานีลำปลายมาศ
เวลา 1016 ประทับรถไฟที่สถานีลำปลายมาศ เสวยพระกระยาหารกลางวันในรถไฟ
เวลาบ่ายรถไฟมาถึงสถานีลำชี พระพิทักษ์สมุทรเขตร์ ผู้ว่าราชการจังหวัดบุรีรัมภ์กราบังคมทูลลา จากนั้น พระธานีพัชัย ผู้ว่าราชการจังหวัดสุรินทร์ ได้ประทับรถจัดเฉพาะ เพื่อรับเสด็จ
เวลา 1720 รถมาถึงสถานีอุทุมพรพิสัย เสด็จลง ทอดพระเนตรปราสาทบ้านกำแพง
เวลา 1830 รถไฟถึงสถานีศรีษะเกษ จังหวัดขุขันธ์ ประทับแรมที่ขุขันธ์

28 มกราคม 2472 เวลา 0705 ประทับรถไฟที่สถานีศีรษะเกศ เสวยเช้าบนรถไฟ

เวลา 0900 เสด็จลงรถไฟที่สถานีบ้านระแงง เสวยกลางวันที่อำเภอศรีขรภูมิ์ ทอดพระเนตรปราสาทบ้านระแงง

เวลา 1430 เสด็จกลับจากที่ประทับร้อนขึ้นประทับรถไฟที่วสถานีบ้านระแงง
เวลา 1511 เสด็จประทับรถไฟที่สถานีบ้านระแงง
เวลา 1630 รถไฟมาถึงสถานีศรีษะเกษ

1 กุมภาพันธ์ 2472 เวลา0900 เศษ ประทับรถงานจากสถานีศรีษะเกษไปยังสถานีวารินทร์ เป็นระยะทาง 60 กิโลเมตร
เวลา 1030 รถงานมาถึงสถานีวารินทร์ ประทับรถยนต์มาถึงฝั่งแม่น้ำมูลเป็นระยะทาง 2 กิโลเมตรจากสถานี จากนั้นจึงประทับเรือข้ามฟากมายังศาลาว่าการจังหวัดอุบลราฃธานี

Wisarut · Posted: 09/02/2007 11:58 pm Post subject:

4 กุมภาพันธ์ 2472 เวลา 0900 เสด็จจากวัดสุปัฏน์ อุบล (สถานีวารินทร์) โดยนำไหขอมใบใหญ่จากอุทุมพรพิสัย จังหวัดขุขันธ์ และกระทะทองเหลืองจากอำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบล ไปด้วยเพื่อนำไปแสดงที่พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ พระนคร

เวลา 0925 รถงานออกจากสถานีวารินทร์ เสวยกลางวันในรถ
เวลา 1115 รถงานมาถึงจังหวัดขุขันธ์ ประทับแรมที่ขุขันธ์

5 กุมภาพันธ์ 2472 เวลา 0705 เสด็จจากจากที่ประทับในจังหวัดขุขันธ์
เวลา 0715 รถไฟออกจากสถานีศรีษะเกษ
เวลา 1819 รถไฟมาถึงนตครราชสีมา ประทับแรมที่สโมสรเสือป่า จังหวัดนครราชสีมา

6 กุมภาพันธ์ 2472 เวลา 0610 เสด็จจากสโมสรเสือป่าถึงสถานีโคราช มีข้าราชการ ทั้งฝ่ายทหารพลเรือนตำรวจมาส่งเสด็จ จนล้นชานชลาออกมา

เวลา 0630 รถไฟออกจากโคราช
เวลา 1550 รถไฟมาถึงกรุงเทพ เสด็จการแต่เพียงเท่านี้

Wisarut · Posted: 20/05/2009 1:19 am Post subject:

คนเดือนตุลาก็นำบันทึึกกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จ ปราสาท บ้านระแงง (ปราสาทศีขรภูมิ) และ ปราสาทบ้านกำแพง (ประสาทหินวัดสระกำแพงใหญ่) ปี 2472 ที่ น่าพูดถึง แต่เอาภาพมาลิงค์ไม่ได้ ใหญ่ไป Embarassed

http://www.thaioctober.com/smf/index.php?topic=3035.0
http://www.thaioctober.com/forum/index.php?topic=578.0

Wisarut · Posted: 07/08/2009 12:27 pm Post subject:

บันทึกเรื่องราวคราวที่กรมหลวงดำรงราชานุภาพเสด็จตรวจราชการภาคอีสาน พ.ศ. 2449 ที่บันทึกลงในนิทานโบราณคดี ภาคที่ 16 ดูได้ที่นี่ครับ

๑๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ เสด็จฯประทับรถไฟพิเศษจากกรุงเทพ ตอนเช้า ถึงโคราชตอนเย็น
๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๔๙ เสด็จฯประทับรถไฟพิเศษจากโคราช ตอนเช้า ถึงกรุงเทพตอนเย็น

https://www.facebook.com/NationalArchivesofThailand/posts/450260957227763
http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=21-03-2007&group=2&gblog=40

Mongwin · Posted: 07/08/2009 1:33 pm Post subject:

^^^
เมื่อร้อยปีก่อน นครราชสีมามีกาฬโรค
นี่ก็กำลังจะมาระบาดเมืองไทยอีกหรือเปล่าก็ไม่รู้ครับ