บันทึกจาก Black express

[black_express]

ทางรถไฟสายปากน้ำ เป็นทางรถไฟเอกชนที่เดินรถระหว่างหัวลำโพง กรุงเทพมหานคร กับเมืองปากน้ำ จ.สมุทรปราการ ระยะทาง 21 กิโลเมตร ตั้งแต่ พ.ศ.2436 ถึง พ.ศ.2503 เป็นทางรถไฟสายแรกของประเทศไทย



ทางรถไฟสายปากน้ำดำเนินการโดย กอมปานีรถไฟ หรือ บริษัทรถไฟปากน้ำ บริหารงานโดย อังเดร เดอ ริเชอลิเออร์ (พระยาชลยุทธโยธิน) ชาวเดนมาร์ก และแอลเฟรด ยอนลอบเตอด เยฟอานีเอช (พระนิเทศชลธี) ได้รับสัมปทานตั้งแต่วันที่ 13 กันยายน พ.ศ.2429 เป็นเวลา 50 ปี สิ้นสุด พ.ศ.2479 เริ่มดำเนินการก่อสร้างตั้งแต่ พ.ศ. 2434 แล้วเสร็จเปิดเดินขบวนรถครั้งแรกเมื่อวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2436 (ร.ศ.112) โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเปิดบริการ และเสด็จขึ้นประทับโดยสารขบวนรถไฟพระที่นั่ง พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ มีวิศวกรเดินรถชื่อ ที.เอ. ก็อตเช่ (Captain T.A. Gottsche) ชาวเดนมาร์ก ต่อมาได้รับราชทินนามเป็น ขุนบริพัตรโภคกิจ ต้นสกุล คเชศะนันทน์



ในการขนส่งสินค้าและผู้โดยสาร เส้นทางสายนี้ใช้ความกว้างของทางรถไฟ คือ ขนาด 1.00 เมตร (Metre-Guage) โดยรถโดยสารหนึ่งขบวนจะประกอบด้วย โบกี้โดยสารสี่โบกี้ และโปกี้ห้ามล้ออีกหนึ่งโบกี้ โดยมีชั้นที่นั่งให้เลือกอยู่สองระดับ คือ ชั้นสอง และชั้นสาม ตลอดระยะทางทั้งหมด ใช้เวลาในการเดินทางหนึ่งชั่วโมง จะต้องข้ามคลองและคูน้ำเป็นจำนวนมาก โดยส่วนใหญ่จะเป็นสะพานไม้ แต่ก็มีบางส่วนที่สร้างจากไม้และเหล็กผสมกัน เส้นทางนี้รองรับความต้องการของผู้ใช้บริการได้เป็นอย่างมาก และสร้างรายได้ให้กับบริษัทได้เป็นอย่างดี



สถานีต้นทางรถไฟ คือ สถานีหัวลำโพง ตั้งอยู่ริมคลองหัวลำโพง ปัจจุบันคือบริเวณถนนพระราม 4 ตรงข้ามกับสถานีรถไฟกรุงเทพในปัจจุบัน สถานีปลายทางคือ สถานีปากน้ำ ปัจจุบันเป็นถนนหน้าทางเข้าท่าเรือข้ามฟากไปฝั่งพระสมุทรเจดีย์



ระหว่าง พ.ศ.2436 ถึง พ.ศ.2459 มีสถานีรายทางทั้งสิ้น 10 สถานี และเพิ่มเป็น 12 สถานีจนสิ้นสุดสัมปทาน หลังจากสิ้นสุดสัมปทานแล้วกรมรถไฟได้ดำเนินการต่อ จนกระทั่งยกเลิกทางรถไฟสายนี้ เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ.2503 ในรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ และรื้อทางรถไฟสร้างเป็นถนนพระราม 4 และถนนทางรถไฟสายเก่า



การเดินรถในระยะแรก ใช้หัวรถจักรไอน้ำ ผลิตโดยบริษัท เคร้าส์ (Krauss) จากเมืองมิวนิค ประเทศเยอรมัน ในภายหลังได้เปลี่ยนเป็นรถรางไฟฟ้าที่ บริษัทไฟฟ้าสยามจัดซื้อและจัดทำให้ และรถรางไฟฟ้าจากบริษัท Nippon Sharyo สั่งมาใช้งานตั้งแต่ปี พ.ศ.2492 จนเลิกกิจการ





ระหว่างช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง รถไฟสายปากน้ำได้รับความเสียหายเนื่องจากสายเคเบิลไฟฟ้าถูกตัดขาดที่บริเวณบางจาก แต่ก็ยังคงเปิดดำเนินการอยู่ตามปกติโดยพนักงานรถไฟฟ้าจะต้องปีนขึ้นไปบนหลังคารถแล้วบังคับตัวสาลี่ (pantograph) ให้สามารถรับกระแสไฟฟ้าได้โดยตลอด ในขณะที่รถผ่านบริเวณจุดที่เกิดความเสียหายเพื่อให้รถรางสามารถวิ่งต่อไปได้จนถึงจุดหมายปลายทาง

.............................

ข้อมูลจาก วิกิพีเดีย ไทย , footage ของภาพยนตร์ Siam to Koria 1931 , แผนที่กรุงเทพ ปี 2450 มาตราส่วน 1:4000 งานวิจัยที่ได้รับทุน สกว. ของคณาจารย์ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาฯ

[Mongwin]