นิราศสุโขทัย ของคุณหญิงเขื่อนเพ็ชรเสนา

[black_express]

ทางหลวงสาย 101 สมัยโน้น เข้าใจว่าเป็นทางเกวียน และทางเดินเท้าเลี่ยบฝั่แม่น้ำยมครับ

สะพานที่เห็นนั้น ทอดข้ามแม่น้ำจาก อ.สวรรคโลก ไปยัง อ.ทุ่มเสลี่ยม และ อ.เถิน จ.ลำปาง รวมถึงสนามบินสุโขทัย ของบริษัท บางกอกแอร๋เวย์

[Mongwin]

ขอบคุณครับพี่ตึ๋งสำหรับข้อมูลเพิ่มเติม

----

๘๙/ ถึงเช็งเหม็งนามนี้ขึ้นปีใหม่ พวกจีนไปไหว้ศพเคารพผี
ทำทวดปู่บูรพชนทุกคนมี กตเวทีบูชาไว้อาลัย

สถานที่ระลึกก่อตึกฝัง ทั้งกายยังน้ำจิตให้คิดได้
จารึกนามความดีมีอย่างใด บุตรหลานให้เอาอย่างทางตระกูล

ธรรมเนียมเราเผาเนื้อเหลือแต่ธาตุ เก็บนานอาจตกเรี่ยหายเสียสูญ
พ่อกับลูกก็ยังหวังเกื้อกูล หลานเหลนพูนเพิ่มมากไม่อยากแล

อัฐิของทวดปู่อยู่ไหนช่าง เห็นมีอย่างนี้มากอยากจะแก้
ยิ่งคิดไปใจคอให้ท้อแท้ นั่งชะแง้ชะเง้อไปใจกระพือ

๙๐/ ถึงบางคลองคลองมีที่แหลมคุ้ง เรือเดินมุ่งตรงไปจะได้หรือ
จำต้องเอี้ยวเลี้ยวล่องตามคลองคือ ใครขืนดื้อไปไม่รอดต้องจอดเลย

๙๑/ ถึงบางสงฆ์เลยมาถึงท่าพระ สาธุสะพระธรรมร่ำเฉลย
ให้ละโลภโกรธหลงงวยงงเคย จะเสบยวิญญาณ์สารพัน

อันสุขใดในโลกประโยคสุด ซึ่งมนุษย์เสาะแสวงทุกแห่งนั่น
ก็ประสงค์สุขจิตไม่ผิดกัน แต่เรานั้นโง่เขลาเบาปัญญา

เที่ยวหาสุขบุกไปไกลประเทศ ที่อยู่เขตชิดใกล้สิไม่หา
ความสุขอยู่ที่ใจไม่นำพา เพราะอุปาทานไม่มองเห็นของจริง

สวรรค์มีสิ่งสิ่งล้ำ โลกมนุษย์
อยู่ที่ใจบริสุทธิ์ เท่านั้น
ในจิตหน่ายสมมติ เหินห่าง
อกที่ทุกข์บีบคั้น ผ่องพ้นดลเกษม

๙๒/ ถึงบางควายควายดีมีคุณมาก ช่วยเข็นลากเบาแรงแจ้งทุกสิ่ง
ใช้ไถนากรากกรำทั้งน้ำปลิง ช่างเปรียบหญิงเป็นควายไม่อายคำ

แสนลำบากกรากกรำทำงานบ้าน ไม่สงสารสตรีและมิหนำ
ยังเอาเปรียบกับกระบือแทนชื่อนำ ช่างใจอำมหิตหนอไม่ขอฟัง

ถ้าหญิงเปรียบชายยิ่งกว่าลิงป่า ของมีค่าก็ไม่รู้ฟังดูมั่ง
มิโกรธใหญ่ไล่ตีเอาชีวัง จะยับยั้งชั่งใจนิ่งเหมือนหญิงฤๅ

----
ปัจจุบันคือ บ้านบางคลอง บ้านบางสงฆ์และบ้านบางควาย อ.เมือง จ.สุโขทัย
http://map.longdo.com/?mode=icons&lat=17.052845907640105&long=99.82860086958765&res=16384&map=epsg3857&locale=th

[Mongwin]

๙๓/ มาถึงทางด่างแต่ปางไหน ปล่อยไว้ให้ดำด่างทางนั้นหรือ
จนทำให้เรื่องฉาวกล่าวระบือ ถึงตั้งชื่อด่างประจำของตำบล

๙๔/ ถึงปากแควแลละลิ่วล้วนทิวไม้ บ้านเรือนไกลจากฝั่งกลัวพังหล่น
เด็กเด็กมากนั่งมองสองฝั่งชล สุริยนเบนบ่ายค่อยคลายใจ

ทั้งแม่เพิ่มแม่กี่บ่นขี้เกียจ นั่งเมื่อยเหยียดการระงับเลยหลับใหล
พ่อเถียวกับน้องก็หลับเป็นดับไป ฉันมิได้ยับยั้งนั่งรำพึง

เจ๊กแจวท้ายบอกว่าเรามาใกล้ ไม่เท่าใดดอกหนานาวาถึง
ลดแจวนั่งถือหางเสือหัวเรืออึง ไฉนจึงหลบเลี่ยงทำเสียงดัง

ยืนแจวแต่มืดมาน่าสงสาร ก็ควรการอยู่นักจะพักนั่ง
ฉันบอกว่าอย่างอึงทำตึงตัง จะพักมั่งก็ไม่ช้าน้ำพาจร

๙๕/ ถึงวังหินหินตั้งทำรังไว้ เพื่อจะให้เนาในหล้าอุทาหรณ์
ไม่เห็นวังยังแต่นามก็งามงอน อนุสรณ์ถึงภาพปลาบวิญญาณ์

คนเราตายกายเน่าเปล่าประโยชน์ แต่คุณโทษคงอยู่เป็นคู่หล้า
ไม่เปื่อยเน่าเค้ากรรมประจำตรา ใครเข่นฆ่าลบล้างไม่วางวาย

ปิดสิ่งใดใช้ปิดย่อมมิดเม้น ปิดปากเห็นไม่สมอารมณ์หมาย
จะฆ่าให้สูญแน่ก็แต่กาย จะทำลายเสียงปากนั้นยากจริง

กวีฝากพจมานสาส์นโศลก ไว้แก่โลกสืบสายทั้งชายหญิง
ถึงตัวตายลายลักษณ์ยังพักพิง สนองสิ่งได้อาศัยในโลกา

----
ปัจจุบันคือ บ้านวังหิน ต.ปากแคว อ.เมือง จ.สุโขทัย

[Mongwin]

๙๖/ถึงบางแก้วแก้วกองทองทั้งหลาย มีมากมายเก็บไว้ก็ไร้ค่า
เอาไว้พอเป็นเสบียงเลี้ยงอาตมา เหลือนั้นน่าเกื้อกูลเป็นทุนรอน

แก่คนที่เจตนาสัมมาชีพ ช่วยคีบหนีบมิให้กลายเป็นไม้ขอน
เป็นประโยชน์โชตนาสถาวร การดับร้อนเพื่อนมนุษย์เป็นสุดดี

เวลาบ่ายชายแสงสุริเยศ บรรลุเขตโบราณสถานที่
สุโขทัยจังหวัดราชธานี บ้านเรือนมีคับคั่งสองฝั่งชล

มีแพเรือจอดหลามตามตลิ่ง รถยนต์วิ่งส่งรับอยู่สับสน
สะพานใหญ่ทำข้ามแม่น้ำวน เชือมถนนไปได้เป็นหลายทาง

โรงสีไฟไทยเราเป็นเจ้าของ สีข้าวปล่องควันพลุ่งมียุ้งฉาง
แต่อารามคร่ำคร่าน่าระคาง ดูเหินห่างซ่อมแซมจึงแรมโรย

แทบทุกวัดทัศนาน่าสงสาร จนเรือผ่านคลาดคล้อยละห้อยโหย
พอสายัณห์ตะวันร่มมีลมโชย ค่อยรื่นโรยหอมประทิ่นกลิ่นมาลี

รอเรือถามบ้านที่มีประสงค์ เขาบอกตรงแถวเจ้าเมืองอันเรืองศรี
เห็นบ้านเรือนตามถนนใกล้ชลธี จอดเรือที่ร่มท่าชลาลัย

[Mongwin]

ขนของขึ้นบ้านพักเป็นหลักฐาน อัยการคนเก่าก็เล่าไข
ว่าเตรียมของพร้อมสรรพคอยกลับไป ท่านมาใหม่เรือนมอบจงครอบครอง

อันเรือนหลวงหลังนี้ทำดีโข ไม่เล็กโตพอดีมีสี่ห้อง
มีนอกชานครัวไฟได้ทำนอง ติดต่อห้องน้ำบันไดลงไปดิน

จัดที่ทางเรียบสรรพรับอาหาร เสร็จสำราญอารมณ์สมถวิล
ตียี่สิบต่างนอนพักผ่อนอิน- ทรีย์ทั้งสิ้นสมประดีจนตีระฆัง

ฉันแม่เพิ่มแม่กี่กระวีกระวาด จัดแจงอาตม์เที่ยวตามที่ความหวัง
เดินถนนริมแม่น้ำตามลำพัง จนกระทั่งถึงตลาดดาษดา

เขาขายของต่างต่างอย่างกรุงเทพฯ ทั้งเครื่องเสพสารพัดช่างจัดหา
ถูกทุกอย่างหมูไก่ผักไข่ปลา กล้วยน้ำว้าอย่างดีหวีหนึ่งสตางค์

แล้วข้ามเชิงสะพานมาถึงหน้าวัด นามถนัดราชธานีมีลานกว้าง
เข้าโบสถ์น้อยน้อมกายถวายเบญจางค์ พระพุทธปรางค์ประธานตระการตา

มีเณรใหญ่ไขประตูอยู่พิทักษ์ เห็นมีอักษรห้ามไปตามเลขา
มิให้ใครนำปองของบุราณ์ จากทะวาร์ออกไปตามใจพาล

[Mongwin]

พระพุทธที่มีแต่เกศสังเวชหลาย ตั้งเรียงรายหลายขนาดอาสน์ฐาน
ภาชนะเนืองนองของเบาราณ ถ้วยโถพานกระปุกกระถางต่างนานา

ที่ไม่ทราบใช้อย่างใดสมัยนั้น รูปพรรณสุดจะแจ้งแถลงว่า
ล้วนดินเผาเค้าปั้นด้วยปัญญา ตามประสาตามสมัยใช้ได้การ

ท่านแต่ก่อนมิใช่โง่โวแต่ปาก ยังทิ้งซากไว้ประจักษ์เป็นหลักฐาน
แบบหนังสือคำภาษาวิชาการ ให้บุตรหลานเรียนคืบสืบกันมา

ออกจากโบสถ์พิพิธภัณฑ์สถานเก่า รูปพระพุทธเจ้านั่งตั้งอยู่ข้างหน้า
มีนามเรียกหลวงพ่อเป๋าชาวประชา นับถือว่าศักดิ์สิทธิฤทธิไกร

มีทุกข์ร้อนบนกันให้ท่านช่วย แก้บนด้วยบุหรี่จุดจึ้ใส่
พระโอษฐ์พระสูบนั้นเป็นควันไป ว่าลามไหม้หมดมวนเห็นถ้วนกัน

ทั้งทำนายทายชะตาอนาคต ก็ถูกหมดทุกกิจไม่ผิดผัน
ตามเสี่ยงทายในเลขาว่ารำพัน เราชวนกันวันทาลาครรไล

[Mongwin]

เลียบตามฝั่งชลธีถึงที่บ้าน พระวิเชียรสถานบ้านโตใหญ่
เป็นเจ้าของถิ่นที่โรงสีไฟ จึงเข้าไปไต่ถามความสำราญ

ท่านยิ้มย่องผ่องใสเชิญให้นั่ง อยู่พร้อมพรั่งเป็นสุขทั้งลูกหลาน
ฉันหยิบซองพร้องคำเงินบำนาญ บุตรที่บ้านท่านนั้นฝากฉันมา

ต่างปราศรัยไต่ถามตามฉันญาติ แล้วคลาคลาดคล้อยออกนอกเคหา
ท่านตามส่งให้ลงยังนาวา ฝีพายพาสู่สำนักที่พักพลัน

รุ่งเวลาพากันขึ้นรถยนต์ ไปตำบลราชวัง ณ รังสรรค์
ของกษัตริย์โบราณนมนานครัน อันนามนั้นสุโขทัยเคยไพบูลย์

ระยะทางไปไม่น้อยสามร้อยเส้น พอถึงเห็นกว้างใหญ่สมไอศูรย์
กำแพงสามชั้นรอบเป็นขอบมูล ชั้นในจรูญแน่นหนาศิลาแลง

ภายในกว้างทางสังเกตร้อยเศษไร่ ประตูใหญ่สี่ทิศชนิดแฝง
กำแพงกลางบังไว้ให้เคลือบแคลง สร้างระแวงเชิงชั้นกันไพรินทร์

มีป้อมตั้งบังประตูอยู่สี่ทิศ ขอบคูชิดกำแพงออกรอบนอกสิ้น
ปรางค์ปราสาทอาสน์อุดมลงจมดิน แต่ฐานหินยังอยู่พอรู้เค้า

ที่ตระพังสุวรรณนั้นมีวัด กลางสระจัดเกาะดูดังภูเขา
มีเจดีย์องค์ใหญ่ฝ่ายกลางเนา แล้วมีเหล่าองค์ย่อมล้อมแปดองค์

[Mongwin]

วัดตระพังเงินดูมีคูรอบ วัดตระพังสอก็มีขอบชอบประสงค์
เอาน้ำเป็นสีมาเห็นท่าตรง วัดสระสี่มีสระวงสี่ด้านวัด

วัดมหาธาตุตั้งอยู่กลางเมือง องค์สูงเขื่องมีฐานด้านสกัด
ถัดขึ้นไปชั้นทักษิณมีหินชัด ลวดลายจัดจำหลักวิจิตรพิสดาร

รูประหงทรงแปลกครั้งแรกเห็น ซ่องซุ้มเด่นมีกระจังอย่างวิตถาร
พุทธรูปไสยาสน์อาสน์โอฬาร มีวิหารสี่ทิศอุกฤษฎ์ลาย

มีฐานทรงองค๋พระมหาธาตุ อันโอภาสจรัสรัศมี
ยอดจึงคงทรงไว้ไม่ราคี ด้วยบารมีบรมธาตุพระศาสดา

มีวิหารใหญ่ยาวเก้าห้องแจ้ง เสาเป็นแลงกลมพร้อมสักอ้อมกว่า
ยังตั้งเคียงเรียงไสวนัยนา แต่หลังคายับย่อยน่าน้อยใจ

พระประธานหน้าตักกว้างหนักหนา ถึงสามวาหนึ่งคืบวัดสืบได้
หล่อด้วยโลหะถ้วนล้วนอำไพ ทั่งทั้งในประเทศสยามตามหล่อมา

มิได้มีองค์ใดใหญ่เท่าทัน ต้องแดดฝนพ้นอันจะรักษา
รัชกาลที่หนึ่งจึงเชิญมา สร้างพระอารามสุทัศน์ฯ ให้ในพระนคร

นามเรืองรุ่งกรุงเทพรัตนโกสินทร์ คุ้งฟ้าดินขอให้อยู่คู่นุสรณ์
วัดศรีชุมทัศนายิ่งอาวรณ์ หลังคากร่อนฝาผนังซ้ายยังดี

ถ่อเป็นโพรงข้างในเดินได้ตลอด ถึงขื่อทอดหลังคาน่าเป็นที่
สำหรับขึ้นตรวจดูหมู่ไพรี ข้างขวามีบันไดลงใต้ดิน

ว่าเดินได้ไปถึงอุตรดิตถ์ แต่เขาปิดทางกั้นกันเสียสิ้น
เกรงลงไปพร่ำเพรื่อเสือจะกิน น่าชมศิลปะวิทยา

[Mongwin]

พระประธานก่อด้วยแลงยังแข็งกร่าง หน้าตักกว้างคะเนห้าวากว่า
เสารับขื่อหรือก็ก่อศิลา หวังให้ถาวรงามอร่ามเรือง

กระนี้นี่พระเจ้ารามกำแหง จึงแสดงด้วยหนังสือให้ลือเลื่อง
จารึกไว้ในศิลาค่าควรเมือง ให้สืบเนื่องถึงพวกเราทราบเค้าการณ์

อันชาติไทยไพโรจน์อุโฆษศักดิ์ มานานนักหลายพันปีอย่างวิตถาร
สุโขทัยธานีมีสมญา ที่ทิ้งเป็นป่ายังไม่แจ้งหลายแห่งราย

ไม่แต่ธรรมชาติทำให้ชำรุด มนุษย์ขุดล้มคว่ำคะมำหงาย
เที่ยวรื้อค้นคุ้ยเขี่ยเสียกระจาย จึงเสียหายมากหนักหนาเป็นน่าเคือง

การจะดูบูราณสถานนี้ ให้ถ้วนถี่กระจ่างแต่บางเรือง
เพราะปรักหักพังเสียทั้งเมือง อิฐแลงเขื่องเขื่องหล่นปนกันไป

โบสถ์วิหารปรางค์เจดีย์ล้วนวิจิตร ช่างประดิษฐ์ประดับประดาน่าเลื่อมใส
ไว้ฝีมือให้ชื่อของชาติไทย ศิลาแลงแต่ไว้วิไลกรณ์

ทั้งโบสถ์พราหมณ์ตามทางไสยศาสตร์ ที่เทวราชสถิตมิศร
ทุกสิ่งสมฐานะพระนคร อนุสรณ์ถึงครั้งเมื่อยังดี

แม้ชำรุดทรุดเศร้าเค้ายังอยู่ ให้ล่วงรู้ประวัติเลิศประเสริฐศรี
ย่อมเชิดชูกู้ตำนานโบราณมี ราชธานีของชาติอันอาจองค์

แต่พินิจพิศดูอยู่จนบ่าย แสนเสียดายสิ่งของต้องประสงค์
อนาถจิตคิดไปใจพะวง สุริยงเย็นพยับกลับครรไล

[Mongwin]

สุโขทัยราชฐานเป็นบ้านเก่า ของพราหมณ์เผ่าพงศ์คือเพศถือไสย
เป็นท่าเรือสำเภามีเสาใบ มาจอดในเขตค้าทั้งตาปี

กษัตริย์เชียงแสนระบิลนามปิ่นเกศ ยกหนีเดชตะเลงห่างมาสร้างที่
ธิดาพราหมณ์งามลักษณ์กัลยณี ภิเษกศรีเฉลิมเป็นเจิมจอม

ทั้งทรงรับนับถือไสยศาสตร์ สำหรับราชพิธีไมตรีถนอม
รูปนเรศว์นารายณ์ให้ประนอม ตั้งเสาซ้อมโล้ชิงช้าแรกนาดี

แจกพืชพันธุ์ธัญญาประชาราษฎร์ เลือกนางนาฏจรูญประยูรศรี
แต่ล้วนเหล่าสาวพรหมจารี เข้าพิธีกวนข้าวทิพย์หยิบแจกไป

ประเพณีเหนือเนื่องสืบเนื่องมา จนเคลื่อนคลามาสร้างกรุงทางใต้
กรุงเทพมหานครกระฉ่อนไกล รุ่งเรืองใหญ่โตกว่าเก่าร้อยเท่าทวี

ขอเดชามหาชัยพระไตรรัตน์ บำรุงฉัตรชาติไทยชายชัยศรี
ให้ตั้งอยู่คู่ฟ้าธาตุธาตรี ล้วนแต่มีเกษมสุขทุกนิรันดร์

ข้าพเจ้าผู้กรองสนองถ้อย ส้มจีนสร้อยเขื่อนเพ็ชรกั้นเขตขัณฑ์
พระราชทานนามสกุลอุณหะนันท์ พุทธ์สองพันสี่ร้อยนับถอยไป

เจ็ดสิบสามปีมะเมียไม่เสียชาติ เกิดมาคลาดพุทธกาลสมัย
แต่ดวงจิตชิดพระธรรมมีกำไร ขอจงได้ประสบสุขทุกคืนวัน

ไปแห่งใดได้เห็นความงามสนุก ย่อมเจือทุกข์ปนอยู่เป็นคู่ขัน
หนาวต้องผ่อนร้อนต้องทนไม่พ้นกัน ต้องฝืนชั้นอิริยาบถอาการ