การเสด็จประพาสทางรถไฟ สมัย ร. ๖

[Wisarut]

วันนี้อ่านนิราศตามเสด็จ โดมหาเสวกตรี พระยาอนุศาสตร์จิตรกร (จันทร์ จิตรกร) ในคราวเสด็จพระราชดำเนินประพาสราชนิเวศน์มฤคทายวัน ๒๔๖๗ ทำให้ทราบว่า

๒๒ เมษายน ๒๔๖๗เสด็จทางชลมารค จากท่าวาสุกรี ตอน ย่ำรุ่ง ผ่านคลองบางหลวงแล้วไปตามคลองภาษีเจริญ ถึงประตูน้ำกระทุ่มแบนต้องรอให้น้ำขึ้นจึงเปิดประตูน้ำให้เรือผ่านได้ มีการแย่งกันเข้าประตูน้ำ กว่าจะออกแม่น้ำท่าจีนได้ ก็ ๕ โมงเย็น ก่อน จะผ่านเข้าประตูน้ำดำเนินสะดวก ไปตามคลองดำเนิืนสะดวก กว่าจะถึงพลับพลาที่พักก็ ๕ ทุ่มเศษ เรื่อ ที่ผู้นิพนธ์นั่ง อาหหารหมด ต้องพึงข้าวแดงที่เหลือกินของทหารเรือ เลยค่อยยังชั่ว มีการฉายภาพยนตร์การซ้อมรบเสือป่า ด้วย

๒๓ เมษายน ๒๔๖๗เสด็จทางชลมารค ต่อไปจนถึงท่าน้ำ หน้าเมืองราชบุรีเพื่อประทับรถไฟพระที่นั่ง ถึงสถานีห้วยทรายเหนือ ตอน ทุ่มเศษ พระยาสุรพันธ์เสนี เทศาภิบาล มณฑลราชบุรี มอบพพระแสงราชศาสตราถวายในหลวง มีการสวดชยันโต ที่ สถานี จากนั้นจึงประทรับรถยนต์พระที่นั่ง ไปยัง ราชนิเวศน์มฤคทายวัน ระยะทาง ๓๕ เส้น จาก สถานีห้วยทรายเหนือ ก่อน ประทับ ณ พระที่นั่งสมุทรพิมาน -

ส่วนบรรดา ข้าราชบริพารไปพักที่ พระที่นั่งสโมสรเสวกามาตย์ ที่ด้านเหนือเห็นหาดชะอำ ที่มีการปลุกเรือนพักรองรับนักท่องเที่ยว และ ด้านใต้เห็นหัวหิน มีลมพัดเรื่อยๆ ดีกว่าที่หาดเจ้าสำราญมาก --- บรรดาเสวกชั้นสูง จะยู่ที่ซึ่งรับลมก่อนใคร เป็นไปตามฐานานุรูป ที่สโมสรเสวกามาตย์นั้น มีโรงสโมสรมีที่กินนอน ราคาไม่แพง มีอาหารฝรั่ง โซดาน้ำแข็ง น้ำหวานเขียวแดง และ เหล้า ... มีโต๊ะบิลเลียด ลานเทนนิส และ ที่ตีกอล์ฟย่อมๆ ขนาด 18 หลุม พอให้สนุกกัน แม้ว่าบรรดา เสวกนั้นมีงานต้องรับใช้เบื้องพระยุคลบาทก็ตาม มีการเล่นไม้ตะพด ไม้แก้วกัน

ที่ ราชนิเวศน์มฤคทายวัน มีศาลเจ้าพระสมุทให้สักการะบูชาด้วย แถมบบรดาสาวชาวบ้านย่านห้วยทรายเหนือ ก็หาบขนมหาบน้ำมาขายให้บรรดาเสวก ด้วย

๑๑ พฤษภาคม ๒๔๖๗เสด็จทางรถไฟ เพื่อเป็นประธานในพิธีแรกนาขวัญ เสด็จกลับเมื่อ ๑๓ พฤษภาคม ๒๔๖๗

๑๗ พฤษภาคม ๒๔๖๗ ประกอบพระราชพิธีวิสาขบูชา ทรางพระสุหร่าย ทรงเจิม งานนี้ ชาวบ้านที่ห้วยทรายเหนือ ก็มาร่วมฟังพระธรรมเทศนา ประกอบพระราชพิธีวิสาขบูชา ด้วย มีจดุดอกไม้ไฟ แต่มาเสียหายก็เพราะฝนลงเม็1ดทำให้เห็นดอกไม้ไฟไม่งามเท่าที่ควร

๑๐ มิถุนายน ๒๔๖๗ มีการแสดงละครเรื่องพระร่วงในงานเฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิ์ศจี ซึ่งทำได้น่าดุน่าชมมาก เพราะ งานนี้คณะละคอนศรีอยุธยาของ ในหลวง แสดงละครเอง เล่นกันตอนกลางคืนมีไฟประกอบสว่างด้วย มีการเล่นพิณพาทย์ประกอบการเล่นละคอนด้วย

เสาร์ที่ ๒๘ มิถุนายน ๒๔๖๗ เสด็จหัวหิน ด้่วยรถยนต์พระที่นั่งตามถนนหมายเลข ๑๙ (ชะอำ - หัวหิน) มีพิธีต้อนรับที่สถานีหัวหิน ก่อน จะเสด็จประทับยังเรือนรับรอง ในกระมพระนเรศวรวรฤทธิ์ เสยพระกระยาหาร ในเรือนรับรอง ตอนบ่ายสองโมง ก่อนจะเสด็จไปยังโรงแรมรถไฟหัวหิน เพื่อเสวยพระสุธารสชา - โรงแรมรถไฟหัวหิน ในยุคเริ่มแรกก็น่าดูมากเพระามีห้องอาหาร ห้องบาร์ ห้องครัวที่ดูสะอาดน่าอุดหนุน ห้องนั่งเล่นมีหนังสืออ่าน ห้องบิลเลียด, ร้านตัดผมสำหรับเด็กและผู้ใหญ่ที่มาพัก มีรถรับส่งระหว่างโรงแรมกะ สถานีหัวหิน - หรูปานนี้ ต้องมีเงินแยะจริงๆ จึงจะพักได้

หลังจากพักเสวยพระสุธารสชา แล้ว ในหลวงได้เสด็จไปยังสนามกอล์ฟที่กรมรถไฟสร้างขึ้นแถวเชิงผา ซึ่งได้เห็นวิวทะเลด้วย และ มีร้านขายน้ำหวาน วิสกี้ และเบียร์ ด้วย โดยเสีค่าผ่านประตู ๑ บาท (สมัยนี้คงต้อง ๘๐๐ บาท) เพื่อใช้บริการ โดยมีนายตรวจทางสายใต้ วายออน สมิธ รับเสด็จ และ ได้ถวายไม้กอล์ฟ เพือ ตีกอล์ฟ เพื่อ เป็นปฐมฤกษ์ ในการเปิดใช้งาน สนามกอลืฟกรมรถไฟหลวง วันนั้นเองที่ได้พระราชทานนาม สนามกอล์ฟแห่งนี้ ว่า "สนามกอล์ฟหลวงหัวหิน" และ ได้มีการถ่ายภาพยนตร์ การเสด็จเปิดสนามกอล์ฟหลวงหัวหินด้วย

จากนั้น จึงเสด็จกลับโดยรถรางที่ กรมรถไฟจัดถวาย ไปยังสถานีห้วยทรายเหนือ ในตอนค่ำได้เลื่อนยศพลโทเจ้าพระยารามราฆพ ขึ้นเป็นพลเอก และ มีการจัดเลี้ยงและฉายภาพยนตร์การเสด็จเปิดสนามกอล์ฟหลวงหัวหิน และ ภาพยนต์คาวบอยด้วย ซึ่งชาวบ้านย่านห้วยทรายเหนือ ก็พากันมาชมภาพยนตร์นี้ด้วย พอภาพยนตร์เลิกก็บ้านใครบ้านมัน หรือไม่ก็พักกะเพื่อนที่อยู่ใกล้ แต่ บางรายนอนตามร่มไม้แถวชายหาดห้วยทรายเหนือกันทั้งครอบครัวก็มี

๑๓ กรกฎาคม ๒๔๖๗ เสด็จกลับพระนคร มีการจอดเติมฟืนเติมน้ำที่สถานีราชบุรี และ เสวยพระกระยาหารที่ สถานีราชบุรีด้วย นอกจากนี้รถไฟพระที่นั่งได้จอดที่นครปฐมเพื่อสักการะบูชาพระปฐมเจดีย์ และ เทศาภิบาลมณฑลนครไชยศรีได้นำเครื่องว่างเช่น ขนม เงาะ สาลี่ และส้มโอ มาถวายในหลวง และ เผื่อแผ่มาถึงให้บรรดาเสวกได้รับประทานกันด้วย ถึงสถานีบางกอกน้อย มีการตั้งแถวรับเสด็จโดยบรรดาพระราชวงศ์ เสนาบดีและ บรรดาเสวก ทั้งหลาย ก่อนประทับเรือพระที่นั่งไปยังท่าวาสุกรี

[Wisarut]

อยากรู้เรื่องราวภาคใต้ปี 2458 กรุณาซื้อหาหนังสือ จดหมายเหตุระยะทางเสด็จพระราชดำเนินเลียบมณฑลปักษ์ใต้ของสักขี (สักขี คือ พระยาศรีวรวงษ์ (ม.ร.ว.จิตร สุทัศน์) ผู้อำนวยการโรงเรียนข้าราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ปัจจุบันคือ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) ที่พิมพ์ใหม่ หลังจากไม่ได้พิมพ์มาเกือบ 100 ปี แล้ว - ของดีอย่างนี้หายากนะ - มีเรื่องรถไฟด้วยครับ
https://www.facebook.com/pitsinee.sawkitty/posts/939363502794375

[Mongwin]

ซื้อมาแล้วเหมือนกันครับ ที่จริงผมมีฉบับเก่าอยู่ แต่กระดาษเริ่มจะหลุดออกจากเล่มแล้ว ซื้อใหม่พลิกอ่านสะดวกกว่า

[Wisarut]

งั้นได้เวลาที่ผมส่งเงินเข้าบัญชีแบงค์ไทยพาณิชย์ได้แล้วใช่ไหมครับ - ดูเหมือนว่าจะได้เวลาแล้วหละ

[Mongwin]

ตอนนี้หอวชิราวุธานุสรณ์ ถ.สามเสน (หน้าหอจดหมายเหตุแห่งชาติ) ปิดซ่อมครับ
ต้องติดต่อที่สำนักงานชั่วคราวตรงตึกชั้นเดียวยาว ๆ ด้านซ้ายมือของประตูเข้าอาคารหอสมุดแห่งชาตินะครับ
(เมื่อก่อนเป็นร้านหนังสือและขายอาหาร)

[Wisarut]

เท่าที่เปิดอ่านดูก็สังเกตว่า เล่มที่เขามาจัดพิมพ์นั้น น่าจะเป็นเล่มในไมโครฟิล์มที่มีปัญหาการมัวตามการเสื่อมสภาพของฟิล์ม - ถ้าจะพิมพ์ครังต่อไปน่ากลัวต้องหาเล่มที่พิมพ์ครั้งแรกให้เจอเพื่อใช้การถ่ายรูปสแกน 600 DPI ขึ้นไป จัดพิมพ์รักษาต้นฉบับเอาไว้ครับ

[Mongwin]

เปรียบเทียบฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่ง กับฉบับพิมพ์ครั้งนี้ครับ

ฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่ง



ฉบับพิมพ์ครั้งนี้



ภาพถ่ายในฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่ง



ฉบับพิมพ์ครั้งนี้



น่าสังเกตว่าตัวอักษรของฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่งคมชัดกว่า แต่ที่น่าประหลาดใจคือ ภาพประกอบ ของฉบับพิมพ์ครั้งนี้ มีมุมมองกว้างกว่าฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่งเสียอีก สังเกตจากลูกเสือที่ยืนอยู่ด้านขวามือของภาพก็ได้ครับ พิมพ์ครั้งใหม่เห็นลูกเสือคนที่อยู่ริมเต็มตัว ขณะที่พิมพ์ครั้งที่หนึ่ง เห็นลูกเสือคนที่อยู่ริมไม่เต็มตัว

ด้านซ้ายมือ ช่องบานประตูมองเห็น 8 ช่อง ขณะที่ฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่งเห็นเพียง 7 ช่องครับ

สำหรับฉบับพิมพ์ครั้งที่หนึ่งนี้ เล่มที่ผมมีอยู่ เจ้าของเดิมคือ รองอำมาตย์เอก หลวงผดุงนิคมเขต นายอำเภอมุกดาหาร --> ปลัดจังหวัดหนองคาย --> ผู้ว่าราชการจังหวัดหนองคาย อ่านประวัติย่อของท่านได้ที่นี่ครับ (ปีเกิดผิดแน่นอน)
http://www.mukdahanguide.com/index.php?name=knowledge&file=readknowledge&id=11



ท่านได้หนังสือเล่มนี้มาเมื่อวันที่ 7 เม.ย. 2467 ครับ

[Wisarut]

[Wisarut]

[Wisarut]

สำเนาพระราชหัตถเลขา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

ท่าวาสุกรี

วันที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๐

ถึง บุรฉัตร์ ทราบ

ตั้งแต่ฉันได้สนทนากับเธอเมื่อวันที่ ๗ มาแล้ว, ประกอบกับความสังเกตของฉันโองในราชการทั่วไป, รู้สึกว่าราชการกรมรถไฟเป็นราชการสำคัญและมีงานต้องทำมาก, เพราะเต็มไปด้วยความยุ่งยาก, และฉันรู้สึกว่าเป็นเคราะห์ดีอย่างยิ่งที่ฉันได้เลือกตั้งให้ตัวเธอเป็นผู้บัญชาการกรมรถไฟ, .และอาจจะพูดได้โดยไม่แกล้งยอเลยว่า ถ้าเป็นผู้อื่นเป็นผู้บัญชาการ การงานอาจจะยุ่งเหยิงมากจนถึงแก่เสียทีได้ทีเดียว. เมื่อความจริงเป็นอยู่เช่นนี้, ฉันจึ่งได้มารู้สึกว่า (๑) การงานกรมรถไฟไม่ใช่เป็นของที่จะวานให้เธอทำเป็นชั่วคราวเสียแล้ว; จะต้องคิดอ่านเป็นงานแรมปี หรือ “Permanent Job” ทีเดียว; (๒) ฉันเห็นว่าเธอควรจะต้องให้เวลาและกำลังส่วนตัวสำหรับกิจรถไฟนี้มากกว่าอย่างอื่น, เพราะหาตัวแทนเธอไม่ได้!

​เมื่อการเป็นเช่นนี้ ฉันจำเป็นต้องคำนึงถึงกำลังกายของเธอด้วย, เพราะถ้าเธอมีเหตุกำลังกายทรุดโทรมไปแม้แต่ชั่วคราวก็จะเป็นความลำบากมากมายเกินที่ฉันจะ Comtemplate ได้; จึงต้องขอบอกตามตรง-และเธอต้องอย่าเสียใจ-ว่าในเวลานี้เธอมีหน้าที่ราชการหลายอย่างเกินไป, จนทำให้ฉันนึกวิตกว่า ถึงแม้ใจเธอจะเต็มใจรับทำอยู่ทั้งหมดก็ดี, แต่กำลังกาย (Health) ของเธอจะไม่ทนไปได้. จริงอยู่ ฉันได้ ยินเธอกล่าวอยู่เสมอว่า “ยอมถวายชีวิต” แต่ฉันขอบอกอย่างดื้อๆ - เพราะฉันรักเธอ - ว่าฉันไม่ต้องการชีวิตของเธอ ! ฉันต้องการใช้กำลังความสามารถของเธอมากกว่า.

เหตุฉนี้ฉันเห็นเป็นการจำเป็นที่เธอจะต้องยอม Give up ราชการแผนกจเรทัพบก, ซึ่งมีกิจต้องทำมาก จนเธอไม่มีเวลาที่จะดูแลได้พอ. การที่ฉันขอให้เธอย้ายจากตำแหน่งจเรทัพบกเช่นนี้, ฉันรู้สึกอยู่ดีว่าเธอเองคงจะรู้สึกเสียดายมาก, และฉันก็เสียดายเหมือนกัน; แต่เมื่อคำนึงดูโดยรอบตามที่ได้ชี้แจงมาแล้วนั้น, ฉันเห็นว่าจำเป็นต้องขอให้เธอใช้กำลังกายและกำลังสติปัญญาในทางรถไฟมากที่สุด, จึ่งต้องหาทางให้ Relief แก่เธอตามที่พอทำได้. ผู้ที่จะเป็นจเรทัพบกหาตัวแทนพอได้; แต่ผู้บัญชาการกรมรถไฟในเวลานี้เธอเป็นคน Indispensable แต่การที่เธอจะย้ายจากตำแหน่งจเรทัพบกแล้ว ก็คงจะยังต้องติดต่อกับทหารบกอยู่ต่อไป​เหมือนกัน, เพราะทหารบกต้องการอาศรัยความรู้ของเธอในทางการทหารช่าง.

ฉันเขียนจดหมายนี้มาชี้แจงเป็นส่วนตัว เพื่อเธอจะได้ทราบความคิดของฉันโดยพิสดาร, และขอให้เข้าใจว่าที่คิดครั้งนี้ฉันได้ชั่งดูหนักเบาตลอดแล้ว.

(พระปรมาภิไธย) ราม